هدف گیری یارانه ای

به گزارش مهسان بلاگ، خبرنگاران: محمد حسینی استاد اقتصاد موسسه عالی آموزش و پژوهش برنامه ریزی و مدیریت معتقد است اگرچه هنوز پژوهش های رسمی در مورد اثر کرونا بر سطح رفاه انجام نشده است، اما می توان گفت تقریبا همه گروه های درآمدی در بحران کرونا متضرر شده اند، بنابراین نباید افراد سطح رفاه خود را با پیش از کرونا مقایسه کنند و انتظار داشته باشند سطح رفاه آنها به سطح رفاه پیش از کرونا بازگردد. شیوع ویروس کرونا شرایط اقتصادی همه افراد جامعه را با شوک منفی روبرو کرده اما برخی از این ویروس اثر منفی بیشتری گرفته اند. از سوی دیگر به دلیل مسائل بودجه ای دولت، نمی توان از آن توقع داشت تا به همه افراد جامعه کمک بلاعوض کند. بنابراین سیاست گذار باید هدف گیری دقیقی برای تخصیص یارانه معیشتی داشته باشد.

هدف گیری یارانه ای

المیرا میرابوالفتحی

شاخص های رفاه چه مولفه هایی را در بر می گیرد و با شیوع کرونا رفاه مردم چه تغییری می نماید؟

شاخص های رفاه به طور کلی شامل دو گروه شاخص های مالی و غیر مالی است. اگر شاخص های مالی را بررسی کنیم، هزینه مصرفی خانوار، نرخ بیکاری و نرخ تورم را در بر می گیرد. در بخش هزینه و مصرف خانوار احتمالا کاهش قابل ملاحظه ای مشاهده می شود. بخشی از این کاهش مرتبط با ماهیت همه گیری ویروس کروناست که محدودیت هایی را ایجاد می نماید. درنتیجه تقاضا برای برخی از خدمات کاهش پیدا می نماید. یکی از مثال های واضح کاهش تقاضا، محدودیت ها در رفت و آمد و به خصوص سفر است که بر رفاه افراد اثر مستقیم دارد. اما از سوی دیگر به دلیل بیکاری و کاهش فعالیت فروش بنگاه ها، درآمد مردم نیز کاهش پیدا می نماید و این نیز باعث کاهش مصرف می شود.

آیا قبلا نیز این اتفاق رخ داده که رفاه مردم تحت تاثیر یک بیماری اپیدمی تغییر کند؟

هر نوع بیماری و اپیدمی گروه های خاصی را تحت تاثیر قرار داده و به نسبت وخامت آن، رفاه آنها را تغییر می دهد. اما با توجه به اینکه رفاه با چه شاخصی سنجیده شود، یعنی رفاه مالی افراد مد نظر است یا حالت کلی تری در نظر گرفته می شود، تحلیل ها متفاوت خواهد بود. بنابراین جای بحث وجود دارد که رفاه کلی به دلیل اثر بیماری روی سلامت مردم چه تغییری کرده و از سوی دیگر روی مسائل مالی چه تاثیری خواهد داشت. اما آنچه می توان قطع به یقین در مورد آن صحبت کرد این است که روی رفاه گروه های خاص جامعه که اغلب کم درآمد هستند تاثیر منفی قابل ملاحظه ای خواهد داشت. اما بالاخص در مورد ویروس کرونا، باید این نکته را لحاظ کرد که تمام جامعه درگیر شده اند و جمعیت زیادی از مردم براثر شوک کرونا اثر منفی دیده اند. شاید بخش کوچکی از اقتصاد مانند تولید کنندگان مواد ضدعفونی، دارویی و مواد غذایی به دلیل اینکه کاهش تقاضایی برای محصولاتشان اتفاق نیفتاده، تاثیر چندانی نگرفته اند اما اغلب مردم اثر منفی را تجربه کرده اند.

چرا کشورهای توسعه یافته به رغم رفاه بالای مالی از کرونا تاثیر منفی قابل توجهی دیده اند؟

نکته مورد توجه این است که کاهش مطلوبیتی که افراد از یک اتفاق کسب می کنند بستگی به سطح مطلوبیتی دارد که قبلا تجربه کرده اند. برای روشن تر شدن موضوع فرض کنید هر فردی مقدار ثابتی رفاه دارد. از لحاظ تئوری اگر از این مقدار ثابت کم شود کاهش مطلوبیت بیشتری ایجاد می شود به نسبت سطح مطلوبیتی که به ازای اضافه شدن این مقدار ثابت ایجاد می شود.

به سوال شما می توان این گونه نگاه کرد که کشورهای توسعه یافته سطح رفاه بالاتری به نسبت کشورهای در حال توسعه داشته اند. کرونا یک شوک منفی تقریبا ثابت به همه جوامع وارد کرده است، اما از آنجا که سطح مطلوبیت افراد در کشورهای توسعه یافته بیشتر بوده است، میزان مطلوبیتی که به ازای از دست دادن رفاه خود احساس می کنند بیشتر بوده و در رسانه های آنها نیز بیشتر منعکس شده است. از سوی دیگر، باید در نظر داشت که کشورهای توسعه یافته در رسانه ها انعکاس بیشتری دارند. بنابراین خبرهای بیشتری از افرادی که در این جوامع زندگی می کنند منتشر می شود. البته این موضوع لزوما به این معنا نیست که افرادی که در کشور توسعه یافته هستند، بیشتر آسیب می بینند. چون تحقیقات نشان داده اثر کرونا در کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته بیشتر خواهد بود.

با توجه به توضیحاتی که دادید آیا نیاز نیست که بازتعریفی در مورد شاخص های رفاه داشته باشیم؟

پیش از این نیز در مورد اندازه گیری رفاه اختلاف نظرهایی وجود داشته است. در اقتصاد برای تعیین رفاه، به دنبال شاخص های آبجکتیو هستیم و مطلوب است که شاخص آبجکتیو مستقل از ذهنیت افراد به دست بیاوریم. مثلا از شاخص هایی که بحث های رفاه مالی را با آنها توصیف می کنند می توان به تولید ناخالص سرانه و شاخص های فقر اشاره کرد. اما به طور کلی رفاه یک مفهوم سابجکتیو است و به ذهنیت فردی که شاخص برای آن اندازه گیری می شود بستگی دارد. مطالعات نیز این موضوع را نشان می دهد که برخی از شاخص های استفاده شده برای سطح رفاه با برداشتی که از شرایط مالی افراد می شود همخوانی ندارد. به عنوان مثال شادمانی از شاخص هایی است که برای سطح رفاه سنجیده می شود. در بررسی ها دیده شده در مناطق فقیری از هند شاخص شادمانی مثبت تر از برخی کشورهای توسعه یافته است، در حالی که از نظر مالی درآمد افراد در کشورهای توسعه یافته بالاتر است. این در حالی است که انتظار می رود در کشورهای توسعه یافته این شاخص بالاتر باشد. بنابراین در محاسبه شاخص رفاه موضوعاتی از این دست مطرح می شود. اما به هر حال راه گریزی نیست و باید برای محاسبه رفاه مالی از شاخص هایی استفاده کرد تا بتوان رفاه افراد در جوامع مختلف را مورد بحث و بررسی قرار داد. در نتیجه کماکان از شاخص های موجود برای بررسی سطح رفاه مالی افراد استفاده خواهد شد و به نظر نمی رسد تغییری در آنها ایجاد شود.

آیا در شرایط اپیدمی بیماری، مدل هایی وجود دارد که با توجه به شاخص های رفاهی شرایط مالی مردم را بهبود ببخشد؟

به این نکته توجه کنید که اپیدمی حاصل شده از بیماری کرونا، مقیاس بسیار گسترده ای دارد و یک رخداد جدید محسوب می شود. آخرین اپیدمی آنفلوآنزای اسپانیایی بوده که مدل های مالی در آن زمان رایج نبوده اند. اما اصول کلی برای مدل سازی حمایت از افراد آسیب پذیر که به صورت کلی هر اتفاقی که رخ دهد مانند بلاهای طبیعی یا شیوع بیماری، مدل هایی برای حمایت از این نوع افراد است. برخی از همان راهکارها را می توان در شرایط کنونی نیز اعمال کرد. اما به دلیل جدید بودن اپیدمی کرونا و شیوع گسترده آن، هنوز نمی توان نظر قطعی در مورد مدل های مالی داد و نیاز به پژوهش های بیشتر است اما حتما باید شرایط جدیدی را در مدل ها اعمال کرد.

یکی از چالش های سیاستمداران انتخاب بین قرنطینه کردن مردم برای حفظ جان آنها و بازگشایی کسب و کارها برای نجات اقتصاد است. به نظر شما در این شرایط چه تعادلی می تواند سبب آسیب کمتری به رفاه مردم شود؟

در حال حاضر با شرایطی روبرو هستیم که در نهایت برای انتخاب بهینه باید هزینه و فایده کرد. اگرچه ممکن است بازگشت مردم به کسب و کارها در این شرایط غیر انسانی به نظر برسد، اما پیامدهای مالی رکود مالی را نیز باید در نظر گرفت. در موضوعات ساخت یک جاده یا موارد مشابه، ارزش جان انسان ها محاسبه می شود. این موضوع در کشورهای مختلف ارقام مختلفی دارد. کاربرد این موضوع برای این است که به عنوان مثال اگر قرار است برای احداث جاده ای هزینه ای در نظر گرفته شود، آن را با میزان کاهش نرخ مرگ و میر حاصل از احداث جاده می سنجند. در واقع بررسی می کنند که با توجه به کاهش نرخ مرگ و میر و ارزشی که جان انسان ها دارد، هزینه ای که برای ساخت جاده می شود به صرفه است یا خیر. بنابراین برای بررسی شرایط باید trade off آن را در نظر گرفت. در بحث کرونا نیز با این موضوع روبرو هستیم. کشور ما پیش از همه گیر شدن این بیماری با شرایط مالی بدی رو به رو بود. دولت بودجه کافی نداشت و با شرایط تحریمی دست و پنجه نرم می کرد. در واقع کرونا یک مشکل مضاعف است که بر مسائل دیگر سوار شد. نکته ای که باید در حال حاضر مد نظر قرار داد این است که تقریبا همه در بحران کرونا متضرر شده اند و نباید شرایط خود را با شرایط پیش از کرونا مقایسه کنند و انتظار داشته باشند که سطح رفاه آنها به سطح رفاه پیش از کرونا بازشود. در نتیجه همه افراد ضرر کرده اند اما برخی بیشتر از سایرین متضرر شده اند. بنابراین اگرچه سلامت جسم مهم است اما از سوی دیگر باید افراد بتوانند معیشت خود را تامین کنند. از این منظر باید یک مسیری در میان دو راهکار قرنطینه کامل و دیگری آزاد سازی مشاغل در پیش گرفته شود. زمانی که محدودیت های دولت در کشور را مشاهده می کنیم که به دلیل کمبود بودجه است، نمی توان از این منظر کشور را با دیگر کشورها مانند چین و آمریکا مقایسه کرد. زیرا بستن اقتصاد در کوتاه مدت مشروط به این است که بتوانید معیشت افراد را تامین کنید. اگر چنین ظرفیتی در اقتصاد وجود نداشته باشد، به جای حل یک مشکل، مسائل عمیق تری به افراد جامعه تحمیل خواهد شد. به عبارت دیگر شرایط اقتصاد کشور در شرایطی نیست که بتواند معیشت مردم را پوشش دهد و در نتیجه با قرنطینه کامل که برای بهبود سلامتی افراد توصیه می شود، جان افراد به دلیل در مضیقه قرار دریافت مورد تهدید قرار می گیرد و فقر گسترده تر می شود. بنابراین با توجه به محدودیت هایی که دولت ما دارد باید به راهکار بینابین قرنطینه و بازگشت سریع مردم به کسب و کار ها بیندیشد.

به نظر شما دولت ایران چه اقداماتی را می تواند برای رفاه اقشار کم درآمد انجام دهد؟

قطعا یکی از وظایف دولت ها ایفای نقش در شرایط بحرانی است. اصل ایفای نقش دولت این است که شوک منفی حاصل از بحرانی که به کل افراد وارد شده است را خنثی کند. در این شرایط که تقاضای کل با شوک منفی روبرو شده، دولت وظیفه دارد با مکانیزم های مختلف، هموارسازی در مصرف همه افراد ایجاد کند و این شوک منفی را با قرض دریافت از آینده و پخش کردن آن در دوره های آینده خنثی کند. اما با توجه به محدودیت هایی که دولت دارد، نمی توان از دولت توقع داشت که از همه افراد و در سطح وسیعی حمایت ها انجام شود. بنابراین بحثی که پیش می آید این است که چطور دولت با منابع محدود هموارسازی در مصرف افراد جامعه انجام دهد؟ در پاسخ باید گفت که اولویت بندی بسیار مهم است. با توجه به شرایط خاصی که دولت ایران دارد نمی توان به این موضوع فکر کرد که کمک های دولت برای همه باشد. بنابراین باید سراغ گروه هایی رفت که از بحران بیشتر آسیب پذیرفته اند و مسائل شدید معیشتی پیدا کرده اند. این افراد در وهله اول باید شناسایی شده و در صدر لیست دریافت کمک های دولتی باشند.

نکاتی در این زمینه وجود دارد که در بحث هدف گیری اقشار خاص باید مد نظر باشد. به عبارت دیگر در شرایط کنونی هدف گیری دولت برای اختصاص کمک های معیشتی بسیار ضروری است. به این دلیل که هم محدودیت وجود دارد و هم اینکه همه افراد آسیب دیده اند.

در این روزها که بحث کرونا داغ است، توصیه های مالی مختلفی به گوش می رسد. به عنوان مثال بانرجی که یکی از اقتصاددانان معروف است که اخیرا نوبل اقتصاد را دریافت کرده، در مصاحبه ای گفته است که دولت می تواند برای عبور از بحران مالی ناشی از کرونا پول چاپ کند. اما مستقل از اینکه این توصیه درست است یا خیر، باید به این نکته توجه کرد که توصیه این گروه از کارشناسان با توجه به اقتصاد خاصی است. مثلا بانرجی در مورد اقتصاد هند چنین توصیه ای کرده است یا کشوری که چند سالی است تورم پایینی دارد و افزایش تورم ناشی از چاپ پول، از دو درصد تا 8 درصد چندان هزینه ای برای این کشور ایجاد نمی نماید. علاوه بر این با هموارسازی می توانند هزینه ناشی از چاپ پول را به آینده منتقل کنند. یعنی دولت به همه افراد جامعه کمکی را تخصیص دهد و تورم ناشی از این تزریق نقدینگی سال دیگر اثر خودش را نشان دهد. در نتیجه زمان کافی برای عبور از شوک نقدینگی و افزایش تورم وجود دارد. اما در مورد ایران، باتوجه به تورم بالایی که اقتصاد کشور با آن روبرو است، چنین راهکاری بهینه به نظر نمی رسد. به عقیده من با تبدیل تورم بالایی که در کشور داریم به یک ابر تورم در سال آینده کافی است که رفاه مردم به شدت با کاهش روبرو شود، در نتیجه باید با دقت به راهکار های مالی نگاه کرد.

اما همانطور که اشاره شد کرونا اقشار ضعیف و آسیب پذیر جامعه را آسیب پذیرتر کرده است. در نتیجه بحث هدف گیری دولت برای تخصیص کمک ها بسیار حائز اهمیت است. گروهی از مردم شغل رسمی ندارند و تعداد زیادی از مردم خوداشتغال بوده اند. این افراد در دریافت کمک اولویت دارند. در مقابل گروهی از افراد هستند که از شیوع کرونا کمتر آسیب مالی دیده اند مانند کارمندان دولت یا حقوق بگیران رسمی یک شرکت. این موضوع در مورد تعیین دستمزد کارگران نیز مصداق دارد. در این مدت بحث حداقل دستمزد بسیار خبرساز شده است و تا آنجایی که من اطلاع دارم مساله هنوز پابرجاست و حل نشده است. اما نکته ای که وجود دارد این است که بحث حداقل دستمزد شامل چه افرادی می شود؟ اگر به بازار اشتغال کشور نگاهی کنیم، خواهیم دید که 45 درصد از افراد شغل آزاد دارند که از این میزان 41 درصد خوداشتغال هستند یا در شرکت خانوادگی خود مشغول به کار هستند. حداقل دستمزد برای این افراد موضوعیت ندارد. تعیین دستمزد برای افراد حقوق بگیر دولتی و کارمندان شرکت های خصوصی مهم است که حدود 20 درصد شاغلان کشور در بخش های خصوصی و حدود 15 درصد آنها در بخش های دولتی مشغول به کار هستند و مشمول قانون کار قرار می گیرند. بنابراین 35 درصد از افراد شاغل متاثر از مصوبات مرتبط با قانون کار هستند و بقیه افراد جامعه چنین متغیری در زندگیشان اثری ندارد. درست است که دولت باید در شرایط بحرانی مانند کرونا که بنگاه های مالی بسیار دچار مشکل شده اند، کمک کند، اما زمانی که دقیق تر موضوع را بررسی می کنیم دیده می شود بنگاه هایی که متضرر شده اند احتمالا ساختارهای مالی مانند ذخیره پول یا اعتبارات بانکی دارند که از این بحران در آینده عبور کنند، اما افرادی که استخدام جایی نبوده اند بیشتر آسیب دیده اند و در اولویت هستند.

بنابراین سیستم های حمایتی که در دنیا برای عبور از شرایط بحران مالی ناشی از شیوع کرونا مطرح شده، حمایت اصلی را از خانوارها در نظر گرفته اند و در واقع خانوارها به بنگاه ها ارجحیت دارند.

در شرایط فعلی نیز به عقیده من دولت باید حمایت از خانوارها را جدی بگیرد، اما از سوی دیگر برای مشمولیت در این حمایت شرطی باید در نظر گرفته شود؛ یعنی با دقت غربالگری اجرا شده و افرادی که آسیب کمتری دیده اند از افراد آسیب پذیر تر جدا شوند. در این شرایط کارمندان دولت و حقوق بگیران شرایط دریافت کمک های دولتی را ندارند. از آنجایی که آمارهای خوبی در زمینه شناسایی دهک ها وجود دارد، به نظر می رسد به راحتی می توان افراد را در دریافت کمک های دولتی اولویت بندی کرد.

آیا زیرساخت های لازم برای شناسایی افراد نیازمند به کمک های معیشتی وجود دارد تا دولت با هدف گیری دقیق تری یارانه ها را تخصیص دهد؟

رویکردی که وزارت رفاه در زمینه یارانه بنزین در پیش گرفت بسیار مناسب بود. به طور رسمی اعلام شد که یارانه بنزین شامل همه افراد می شود مگر آنهایی به دلایل قوی که به دست ما رسیده نیاز مبرم به این یارانه ندارند. برای کمک های دولت به دلیل کرونا نیز می توان از همان معیارها استفاده کرد. تشخیص افرادی که نیاز بیشتر دارند چندان سخت نیست. اما اگر خطایی اجرا شده باشد، دولت می تواند زمانی را برای ثبت اعتراض در نظر بگیرد. در صورتی که افراد مدارکی را ارائه کنند که ثابت کند نیازمند دریافت کمک هستند، دولت بازنگری در شرایط آنها انجام دهد. از آنجایی که اخیرا به دلیل افزایش قیمت بنزین چنین پایش هایی اجرا شده است، دولت دسترسی به بانک اطلاعات جامعی دارد که می تواند از آن برای تخصیص منابع استفاده کند. هزینه شناسایی افراد و بهبود تکنولوژی این شناسایی هزینه به مراتب کمتری به نسبت اختصاص کمک ها به همه افراد جامعه دارد.

با توجه به شرایط به وجود آمده پیش بینی شما از لطمه مالی حاصل از بحران کرونا چه میزان است؟

شرایط به وجود آمده ناشی از مبهم بودن زمان تمام شدن این بحران، بسیار بغرنج است. در حال حاضر سیاستی که برای حمایت از افراد آسیب پذیر تصویب شده این است که وامی به افراد داده شود و اقساط آن از یارانه بازپرداخت شود. برخی به این نوع کمک دولت که از نوع وام دهی است انتقاد دارند، اما در واقع باید این نکته را در نظر بگیرند که در شرایط کمبود بودجه، دولت چاره ای غیر از این ندارد که یارانه های آینده را به عنوان وثیقه در نظر بگیرد. بنابراین در گام اول باید همه بپذیرند که شرایط همه افراد جامعه بدتر می شود. اما این بدتر شدن برای برخی از گروه های جامعه شدیدتر اتفاق می افتد و احتمالا معیشت آنها را با مشکل جدی روبرو می کند. بنابراین حداقل نباید از دولت توقع داشت که به همه به یک میزان کمک کند. افرادی که مشمول دریافت کمک ها می شوند نیز باید به این نکته واقف باشند که دولت آنقدر منابع ندارد که کمک بلاعوض کند. دولت ناچار است وام های معیشتی را از طریق یارانه های آینده افراد به نظام بانکی بازگرداند تا به بدهی معوق تبدیل نشود و این بحران به بحران های بعدی دامن نزند.

asemaneto.ir: آسمان تو: خرید بلیط پرواز، تور های لحظه آخری مسافرتی

asiaro.ir: تور آسیایی ارزان | تور ترکیبی آسیایی | تور ترکیبی جنوب شرق آسیا

منبع: اقتصادنیوز
انتشار: 9 آبان 1400 بروزرسانی: 9 آبان 1400 گردآورنده: mahsanblog.ir شناسه مطلب: 45041

به "هدف گیری یارانه ای" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "هدف گیری یارانه ای"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید